Bệnh nhiễm Coronavirus 2019 (COVID-19) do virus SARS-CoV-2 gây ra, đã tạo ra đại dịch trên toàn cầu. Bệnh có xu hướng diễn tiến nặng hơn ở những người trên 65 tuổi và những người có bệnh nền mạn tính như các bệnh gan, thận, tim và phổi... Một số nghiên cứu cho thấy những người có bệnh gan mạn tính mắc COVID-19 có nguy cơ tử vong cao hơn so với những người không có bệnh gan.
Triệu chứng lâm sàng của bệnh nhiễm COVID-19
Các triệu chứng của nhiễm COVID-19 rất đa
dạng, bao gồm: sốt, ớn lạnh, buồn ngủ, ho, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, đau họng,
khó thở, mệt mỏi, đau nhức cơ thể, đau đầu, đau bụng, buồn nôn, nôn mửa, tiêu
chảy và đặc biệt có thể bị mất khứu giác hoặc vị giác.
Ảnh hưởng của COVID-19 lên gan
Ở những người bệnh nhập viện mắc COVID-19,
người ta ghi nhận có tình trạng tăng men
gan, trong đó tăng AST và ALT được ghi nhận khoảng 14% đến 83% trường hợp nhưng
thường tăng dưới 2 lần mức trên giá trị bình thường. Trong khi đó, tăng
phosphatase kiềm và gamma glutamyl transferase (GGT) ít gặp hơn với tỉ lệ lần
lượt là 6% và 21%. Ngoài ra, bilirubin toàn phần có thể tăng ở mức độ nhẹ đến vừa.
Tăng men gan phản ánh tình trạng tổn
thương tế bào gan, có thể do virus trực tiếp gây ra hoặc do phản ứng miễn dịch của
cơ thể. Ngoài ra, các thuốc được dùng để kiểm soát triệu chứng COVID-19 cũng có
thể gây độc cho gan nhưng hiếm khi dẫn đến phải ngừng điều trị. Tỷ lệ của tổn thương gan do thuốc (gồm remdesivir
và tocilizumab) ở người bệnh COVID-19 là 25,4%.
Người bệnh COVID-19 có tăng men gan thường
nặng hơn và nguy cơ tử vong cao hơn so với người bệnh không có tăng men gan.
Tuy nhiên, tổn thương gan trong các trường hợp COVID-19 nhẹ thường không cần điều
trị đặc hiệu ngoài việc chăm sóc hỗ trợ, nâng đỡ.
COVID-19 và xơ gan
Xơ gan là hậu quả của nhiều bệnh gan mạn
tính, bao gồm viêm gan siêu vi, nghiện rượu, béo phì, đái tháo đường, các bệnh
về đường mật và nhiều loại bệnh chuyển hóa hoặc di truyền…. Xác định nguyên
nhân gan xơ và điều trị đúng nguyên nhân có thể ngăn ngừa tổn thương gan tiến
triển nặng hơn và do đó giúp gan được ổn định, thậm chí là cải thiện tình trạng
của người bệnh. Nếu không được điều trị, xơ gan có thể dẫn đến ung thư gan, suy
gan và cuối cùng là tử vong.
Những người bị xơ gan, nhất là xơ gan mất
bù, nếu nhiễm COVID-19 sẽ có nguy cơ diễn
tiến nặng, thời gian nằm viện kéo dài và tỷ lệ tử vong tăng cao hơn so với người
bệnh không xơ gan. Do vậy, người bệnh xơ gan cần lưu ý, thực hiện nghiêm túc
các biện pháp phòng tránh nhiễm COVID-19. Ngoài ra, nếu không có sự điều chỉnh
của bác sĩ điều trị, người bệnh xơ gan vẫn phải tiếp tục uống thuốc theo toa, không nên ngừng hoặc tự ý thay đổi thuốc,
tiếp tục theo dõi và tầm soát ung thư
gan theo đúng lịch trình nếu hoàn cảnh
cho phép.
COVID-19 và viêm gan virus B, C
Ảnh hưởng của SARS-CoV-2 trên người bệnh nhiễm virus viêm
gan B (HBV) và/hoặc virus viêm gan C (HCV) vẫn chưa được biết rõ hoàn toàn. Những
người bị viêm gan virus trên 65 tuổi hoặc mắc các bệnh lý khác, chẳng hạn như bệnh
phổi mạn tính, béo phì, đái tháo đường, bệnh tim và bệnh thận có nguy cơ cao bị
bệnh COVID-19 nặng hơn.
Tương tự như người bị xơ gan, người bị nhiễm
virus viêm gan B và virus viêm gan C không nên ngừng hoặc thay đổi các loại thuốc
đã được kê toa trừ khi bác sĩ điều trị điều chỉnh thuốc. Ngừng hoặc thay đổi thuốc có thể gây bùng phát bệnh gan hoặc các vấn đề
sức khỏe khác.
COVID-19
và gan nhiễm mỡ
COVID-19 và bệnh gan do rượu
Uống rượu nhiều gây tổn thương gan và làm
giảm khả năng tạo ra các tế bào cần thiết cho hệ thống miễn dịch khỏe mạnh của
tủy xương. Ở những người đã ngừng uống rượu và không bị xơ gan, bệnh gan do rượu
không phải là một yếu tố nguy cơ nhiễm COVID-19 nặng. Tuy nhiên, ở những người
bị xơ gan do rượu hoặc tăng áp lực tĩnh mạch cửa, nguy cơ nhiễm COVID-19 diễn tiến nặng đặc biệt cao, thời gian nằm viện
kéo dài và tỷ lệ tử vong gia tăng.
COVID-19 và bệnh gan do tự miễn
Bệnh gan do tự miễn bao gồm viêm gan tự miễn
(AIH), viêm đường mật xơ hóa nguyên phát (PSC) và xơ gan mật nguyên phát (PBC).
Bệnh gan tự miễn không phải là một yếu tố
nguy cơ nhiễm COVID-19 hoặc làm cho bệnh diễn tiến nặng. Tuy nhiên, những người
có bệnh gan tự miễn bị xơ gan hoặc tăng áp lực tĩnh mạch cửa sẽ có nguy cơ cao
bị bệnh COVID-19 nặng hơn, thời gian nằm viện kéo dài và tăng tỷ lệ tử vong cũng
như những trường hợp xơ gan do các nguyên nhân khác.
COVID-19 và bệnh ung thư gan
Hầu hết người bệnh ung thư gan đều có xơ
gan. Tương tự như người bệnh xơ gan, người bệnh ung thư gan mắc COVID-19 cũng
có nguy cơ diễn tiến nặng, thời gian
nằm viện kéo dài và tỷ lệ tử vong cao.
Có nhiều phương pháp điều trị ung thư gan
khác nhau tùy thuộc vào giai đoạn bệnh. Những người bệnh này cần được đánh giá
đa chuyên khoa nhằm đảm bảo chăm sóc và điều trị tối ưu. Do vậy, không nên trì hoãn hoặc ngưng điều trị do dịch
COVID-19.
Vấn đề tiêm vaccine ngừa COVID-19 ở người
bệnh bệnh gan mạn tính
Hiện nay, có nhiều loại vaccine phòng ngừa
COVID-19 tương đối an toàn và đạt hiệu quả cao.
Theo khuyến cáo, mọi người trên 18 tuổi
nên tiêm vaccine ngừa COVID-19, riêng vaccine
Pfizer-BioNTech đã được Cơ quan Kiểm soát Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cấp
phép tiêm cho người ≥ 12 tuổi. Các vaccine ngừa COVID-19 đều được phê duyệt và
cấp phép sử dụng khẩn cấp nhằm đáp ứng yêu cầu phòng chống dịch nên vẫn chưa có
đủ dữ liệu khoa học để kết luận chính xác vaccine nào hiệu quả hơn vaccine nào
nhưng điều quan trọng nhất là tất cả các
vaccine đều có khả năng hạn chế mức độ lây lan, giảm tỷ lệ bệnh diễn tiến nặng
và giảm nguy cơ tử vong.
Tất cả những người bệnh mắc bệnh gan mạn
tính đều phải được ưu tiên tiêm vaccine ngừa COVID-19,
ngay cả những người bệnh bị xơ gan mất bù, ung thư gan.... Đối
với những người bệnh ghép gan vẫn có chỉ định chủng ngừa vaccine COVID-19 khi
tình trạng chức năng gan ổn định sau ghép, chỉ trì hoãn tiêm ngừa khi người bệnh
đang trong giai đoạn thải ghép cấp.
Hiện nay, chưa có dữ liệu nào cho thấy vaccine
ngừa COVID-19 gây tác hại ở nhóm người bệnh bệnh gan mạn tính. Không nên từ chối hoặc trì hoãn tiêm vaccine
ngừa COVID-19 vì lo ngại về hiệu quả hay tính an toàn của vaccine khi mắc bệnh
gan mà ngược lại qua các dữ liệu cho thấy khi người bệnh gan mạn tính mà bị nhiễm
thêm COVID-19 sẽ làm cho bệnh gan tiến triển nặng hơn, dễ tử vong hơn.
Tuy nhiên, người bệnh nên trao đổi với
bác sĩ điều trị bệnh gan của mình trước khi tiêm vaccine.
Lời khuyên cho người bệnh
gan mạn để bảo vệ sức khỏe trong đại dịch
Nếu người bệnh hiện đang điều trị viêm gan virus B hoặc C, xơ
gan hoặc các bệnh gan mạn tính khác, phải tiếp tục uống thuốc như đã được
kê toa. Hãy trao đổi với bác sĩ điều trị trước khi dừng bất kỳ loại thuốc
nào. Hãy đảm bảo có đủ thuốc tại nhà để hạn chế các chuyến đi không cần thiết
đến dịch vụ y tế hoặc nhà thuốc.
Cách tốt nhất để tránh
COVID-19 là tránh phơi nhiễm với virus gây bệnh. Ngay cả sau khi đã tiêm
vaccine ngừa COVID-19, vẫn nên tiếp tục thực hiện các bước để bảo vệ bản thân bao
gồm việc đeo khẩu trang, giữ khoảng cách, rửa tay thường xuyên, tránh đám đông
và những nơi thông gió kém. Ngoài ra, cố gắng duy trì các thói quen lành mạnh như
tập thể dục thường xuyên, hít thở không khí trong lành, ăn thực phẩm lành mạnh,
ngủ đều đặn, tránh uống
rượu bia... Đây vẫn là các biện pháp phòng bệnh rất quan
trọng trong thời kỳ đại dịch.
Tiêm ngừa COVID-19 sẽ giúp bảo
vệ người bệnh gan mạn tính không bị nhiễm bệnh COVID-19 nặng. Những người mắc bệnh gan mạn tính cũng cần chủng ngừa bệnh viêm
gan virus A, viêm gan virus B, cúm và bệnh nhiễm phế cầu khuẩn. Các hướng dẫn
hiện nay khuyên người bệnh nên tiêm vaccine ngừa COVID-19 cách các loại vaccine
khác ít nhất 2 tuần.
Cuối cùng, khi có các biểu hiện
nghi nhiễm COVID-19 hoặc có tiếp xúc với người bị mắc COVID-19, hãy liên hệ ngay
đến các cơ sở y tế để được tư vấn, xử trí thích hợp.
Theo PGS TS BS.
Bùi Hữu Hoàng, ThS BS. Phan Thế Sang – Khoa Tiêu hóa Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM
CEO Việt
.jpg)
